१
मुंबईतील कोळीवाडे म्हणजे well known yet unknown प्रकारात मोडणारे. म्हणजे आपल्या सर्वांनाच मुंबईत कोळीवाडे आहेत हे माहित असते, पण बऱ्याचदा नुसतेच 'आहेत' इतकीच माहिती असते. Actually मुंबईबद्दलचा कोणताही लेख किंवा पुस्तक, "मुंबई सात बेटांची मिळून बनलेली आहे आणि मुंबईचे मूळ रहिवासी कोळी आहेत", ह्या वर्णनाशिवाय पूर्णच होत नाही. In fact मुंबईच्या कोणत्याही वर्णनामध्ये तिथल्या कोळी लोकांविषयी किमान एक तरी paragraph अगदी mandatory असल्यासारखा लिहिलेला असतो. असे हे मुंबईतील कोळीवाडे, लायडन युनिव्हर्सिटीमधील 'ग्लोबल एशियन सिटीज' ह्या विषयांतर्गत सुरु असलेल्या रिसर्चच्या निमित्ताने गेल्या वर्षी मला बघता आले… अनुभवता आले. तो अनुभव इतका भन्नाट होता की त्यामुळे गेल्यावर्षी भारतातून परत येताना मी सगळे कोळीवाडे सोबत घेऊनच आले. त्यातच खुद्द मुंबईतल्या माझ्या अनेक मित्र-मैत्रिणींनी कोळीवाड्यांबद्दल अजून माहिती करून घ्यायला आवडेल असे सांगितल्यामुळे हि लेखमाला सुरु करीत आहे.
मुंबईतील कोळीवाडे म्हणजे well known yet unknown प्रकारात मोडणारे. म्हणजे आपल्या सर्वांनाच मुंबईत कोळीवाडे आहेत हे माहित असते, पण बऱ्याचदा नुसतेच 'आहेत' इतकीच माहिती असते. Actually मुंबईबद्दलचा कोणताही लेख किंवा पुस्तक, "मुंबई सात बेटांची मिळून बनलेली आहे आणि मुंबईचे मूळ रहिवासी कोळी आहेत", ह्या वर्णनाशिवाय पूर्णच होत नाही. In fact मुंबईच्या कोणत्याही वर्णनामध्ये तिथल्या कोळी लोकांविषयी किमान एक तरी paragraph अगदी mandatory असल्यासारखा लिहिलेला असतो. असे हे मुंबईतील कोळीवाडे, लायडन युनिव्हर्सिटीमधील 'ग्लोबल एशियन सिटीज' ह्या विषयांतर्गत सुरु असलेल्या रिसर्चच्या निमित्ताने गेल्या वर्षी मला बघता आले… अनुभवता आले. तो अनुभव इतका भन्नाट होता की त्यामुळे गेल्यावर्षी भारतातून परत येताना मी सगळे कोळीवाडे सोबत घेऊनच आले. त्यातच खुद्द मुंबईतल्या माझ्या अनेक मित्र-मैत्रिणींनी कोळीवाड्यांबद्दल अजून माहिती करून घ्यायला आवडेल असे सांगितल्यामुळे हि लेखमाला सुरु करीत आहे.
हेरीटेज आणि डेव्हलपमेंट हे माझे मूळ अभ्यासविषय. त्यामुळे मुंबईतील
हेरीटेज म्हणून अजूनही केवळ ब्रिटीश काळातील इमारतींकडे बघणाऱ्यांना,
redevelopment म्हणजेच development असे धरून चाललेल्यांना आणि मुंबईच्या
peripheryवर असल्यामुळे कोळीवाडे/ गावठाणांना urban villages समजणाऱ्याना,
मुंबईच्या ह्या मूळ गावठाणांची ओळख करून देणे हा ह्या लेखमालिकेचा प्रमुख
उद्देश. ह्याचे स्वरूप साधारण ललित लेखनाप्रमाणेच पण मुंबई आणि मुंबईतील
कोळीवाड्यांचा इतिहास तसेच वर्तमानाचा आढावा घेण्याचा प्रयत्न करणारे असेल.
ह्या लेखांसाठीची सगळी माहिती प्रत्यक्ष कोळीवाडे फिरून, थोडेफार वाचून,
तिथल्या लोकांशी बोलून, तर काही ऐकिवातल्या गोष्टी एकत्र करून जमा केली
आहे. ती सगळीच बरोबर असेल असे नाही, त्यामुळे तुमच्यापैकी कोणाकडेही अजून
माहिती असल्यास ती जाणून घ्यायला मला नक्की आवडेल.
पण एक नक्की, मुंबईतले हे कोळीवाडे फिरताना, माझी एका सांस्कृतिकदृष्ट्या श्रीमंत, निसर्गसंपन्न, काळाच्या बरोबरीने चालण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या, truly secular परंतु शैक्षणिक, सामाजिक (घटनेने नमूद केल्याप्रमाणे) आणि काही प्रमाणात आर्थिकदृष्ट्या अजूनही मागास राहिलेल्या समुदायाशी ओळख झाली आणि रूढ अर्थाने 'आहेत' इतकीच माहिती असलेल्या कोळीवाड्यांच्या वेगळेपणाची जाणीव झाली. ते वेगळेपण आपल्यापुढे मांडण्यासाठी हि लेखमालिका…
(क्रमशः)
पण एक नक्की, मुंबईतले हे कोळीवाडे फिरताना, माझी एका सांस्कृतिकदृष्ट्या श्रीमंत, निसर्गसंपन्न, काळाच्या बरोबरीने चालण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या, truly secular परंतु शैक्षणिक, सामाजिक (घटनेने नमूद केल्याप्रमाणे) आणि काही प्रमाणात आर्थिकदृष्ट्या अजूनही मागास राहिलेल्या समुदायाशी ओळख झाली आणि रूढ अर्थाने 'आहेत' इतकीच माहिती असलेल्या कोळीवाड्यांच्या वेगळेपणाची जाणीव झाली. ते वेगळेपण आपल्यापुढे मांडण्यासाठी हि लेखमालिका…
(क्रमशः)
No comments:
Post a Comment